Bekçi anne sendromu (maternal gatekeepıng) “Çocuğu anne büyütür.” kültürü içinde yetişen bugünün anneleri, sorumluluklarını elden bırakma haline direnebilir. Toplumsal cinsiyet rollerinin bir sonucu olarak, aile içinde bakım verenin anne olduğuna dair inancını içimize yerleştiren bu kültür, eşitlikçi olmayan sorumluluk dağılımını sürdürür.
Bekçi anne sendromu, anneliği bir görev olarak görüp, gerekenden fazla korumacı tavırla çocuğa yaklaşan ve bakımı tamamen üstlenen, babanın herhangi bir sorumluluk almasına izin vermeyen durumlar için kullanılıyor. Birlikte nasıl gerçekleştiğine bakalım:
Sizin dışınızdaki kişilerin çocuğa bakamayacağını mı düşünüyorsunuz?
Çocukla baba ilgilendiğinde beslenme, uyku, tuvalet bakımı gibi işlerde doğru yapması için sürekli yönerge mi veriyorsunuz?
Dışarı çıktığınızda, evde çocuk ile ilgilenen kişi yeterince çocuğun yanında mı diye düşünmekten kendinizi alamıyor musunuz?
Kısa süreli de olsa çocuktan ayrı kalmanız gereken zamanlarda huzursuz hissedip sürekli telefonla arama ihtiyacı mı duyuyorsunuz?
Çocuğunuzla ilgilenmek dışında yaptığınız her şeyde kendinizi suçlu mu hissediyorsunuz?
Çocuğunuz sizden ayrılma yaşlarına geldiğinde (yatak ayırma, okula başlama, arkadaşlarıyla vakit geçirme vb.) hissettiğiniz duygular olumsuz yönde mi? İhanete uğramış, kaygılı, yalnız…
Terapistlerin uyarısına göre, anne bekçiliği bir kısır döngü; çünkü ne kadar çok yaparsanız, eşiniz/partneriniz o kadar çok geri çekilecektir.
Puhlman ve Pasley (2013) anne bekçiliğinin bu yeni modelinde belirlemiş oldukları ilgili üç ana boyutu çaprazlayarak bir araya getirmiş, iki ana kategoride olmak üzere toplam sekiz anne bekçiliği alt türü ve bu alt türlere ilişkin işlevsellik alanları tanımlamışlar:
Ana kategorilerden ilki, baba katılımı konusunda lehte ya da aleyhte bir tercihi açıkça gösteren, babaları teşvik etmede ya da engellemede kararları net olan anneleri tanımlayan kararlı anneliktir (polarized gatekeepers).
Kararlı annelik dört anne bekçiliği alt türünü kapsar: geleneksel sınır koyucu bekçilik, pasif engelleyici bekçilik, kolaylaştırıcı bekçilik ile pasif kolaylaştırıcı bekçilik.
Engel ve kontrolün yüksek, teşviğin düşük olduğu geleneksel sınır koyucu bekçilik (traditional gate blockers), çocuklarının yaşamına dahil olmak isteyen babalar için zorlu bir ortam yaratır. Buna rağmen geleneksel sınır koyucu bekçiliğin, özellikle çocuk istismarı konusunda endişe olan evlerde, annelerin çocukları için güvenli ortam yaratmalarını kolaylaştıran bir tür olduğu ve baba yokluğu çeken çocukları koruyucu özellikleri olan anne davranışları içerdiği belirtilmektedir.
Engelin yüksek, kontrol ve teşviğin düşük olduğu pasif engelleyici bekçilik (passive gate snubbers) alt türünde anneler; babayla çekişmeli bir ilişki yürüten, baba-çocuk etkileşimini ‘kazara’ bölen, babanın yerine getirdiği çocuk bakım görevlerini yeniden yapan anne davranışlarını içerir. Geleneksel sınır koyucu bekçiliğe kıyasla anneler bu türde, davranışlarını daha dolaylı yollarla gösterir.
Özellikle şiddetin ve çatışmalı ilişkinin görüldüğü evlerde, annelerin yüksek engel ve kontrolü saldırganlığı daha da artırabileceğinden, annenin pasif engelleyici düşük kontrollü davranışlarının çocukları için bir denge mekanizması sağlıyor olabileceği tahmin edilmektedir (Puhlman ve Pasley, 2013).
Yüksek kontrol ve teşviğin yanında düşük engel içeren kolaylaştırıcı bekçilikte (facilitative gate openers) anneler, baba katılımının türü ve miktarı konusunda yüksek otorite sahibidir ve baba katılımını desteklerler. Eşlerine olumsuz geribildirimler yapmaktan kaçınan kolaylaştırıcı bekçi anneler, adeta babaları ev işleri ve çocuk bakımı konusunda eğiten uzmanlar gibi davranırlar.
Kolaylaştırıcı bekçiliğin; stresli, kariyeriyle meşgul ve uzun saatler çalışan babalara çocuklarının hayatına dahil olmak için etkili bir yol gösterdiği düşünülmektedir. Bunun yanı sıra bu alt türde anneler, baba katılımını desteklediği için boşandıktan sonra da baba katılımını teşvik ederek, yüksek kontrol altında da olsa baba-çocuk etkileşimini desteklerler (Trinder, 2008).
Yüksek teşvik ve düşük kontrol ile düşük engel içeren pasif kolaylaştırıcı bekçilik (passive gate welcomer), baba katılımını destekleyen ancak babanın çocuk bakımına dahil oluşuna etkilerinin az olduğu anneleri tanımlar. Bu türün genel olarak baba katılımını artırdığı bilinse de eğer baba yetersizlik duygularıyla birlikte geri çekilirse, çocuk gerekli rehberlik ve liderlikten uzak kalabilir.
Markman ve Coleman (2012) boşandıktan sonra her zaman dost kalabilen ailelerdeki annelerin bu alt türü kullanıyor olabileceğini bildirmiştir. Bununla birlikte ilgili türün kariyeriyle meşgul, evden ayrı yaşayan annelerin olduğu ya da çocuğa birincil bakım veren kişinin baba olduğu evlerde ortaya çıkabileceği tahmin edilmektedir (Puhlman ve Pasley, 2013).
İkinci kategori olan kararsız annelikte (ambivalent gatekeepers) araştırmacılar (Puhlman ve Pasley, 2013); baba katılımı konusunda tercihleri kafa karıştırıcı, çelişkili ve tutarsız olan anne davranışlarını tanımlamışlardır.
Kararsız annelik kategorisinde bulunan anneler, çocukla nasıl ilişki kurulacağı ve eşlerinin ebeveynliğinden ne bekledikleri konusunda karışık ipuçları verirler. Bunun yanı sıra bu kategoride yer alan anneler, babanın çocuğun hayatına dahil olmasını önemseyebilir veya bununla ilgilenmeyebilir (Puhlman ve Pasley, 2013). Puhlman ve Pasley (2013) annelerin bu ikircikli davranışlarının altında yatan olası nedenler arasında annenin kariyer özlemini, baba katılımına karşı mücadelesini, baba katılımı konusunda derin ve kökleşmiş içsel bir karışıklığı sıralamışlardır.
Solmeyer ve diğerleri ise (2011), kararsız anneliğin özellikle evlilik ilişkisi ve çocuğun bireysel sorunları nedeniyle ebeveynler arası uyumsuzluk yaşayan Meksika kültüründe ortaya çıkabileceğini vurgulayarak kültürel farklara dikkat çekmişlerdir.
Tüm bekçi annelik alt boyutlarında yüksek düzeylerde olan anneleri tanımlayan tutarsız yönetici bekçilik (confused gate managers) alt türünde, evdeki karar merci olmaları açısından geleneksel sınır koyucu bekçiliktekine benzer davranışlar sergileyen anneler, bir o kadar da teşvik edici olduklarından babalar için moral bozucu mesajlar verirler (Sano vd., 2008). Aynı zamanda kafa karıştırıcı olan bu mesajların hem eşler arasında hem de çocuklar için çatışmalı bir aile iklimini doğurabileceği bildirilmektedir (Teubert ve Pinquat, 2010).
Ayrıca söz konusu teşvik edici ve engelleyici davranışlar arasındaki dalgalanmaların, annelerin yaşadığı depresyon, premenstrüal sendrom, bipolar bozukluk gibi psikopatojilerden kaynaklanabileceği örneklendirilmiştir (Puhlman ve Pasley, 2013).
Yüksek kontrol, düşük teşvik ve düşük engel düzeylerini ifade eden duyarsız anne bekçiliğinde (apathetic gate managers) çocuklarıyla ilgili önemli kararları tek başına alan anneler, baba katılımı hakkında olumsuz bir görüş bildirmemelerine rağmen aşırı kontrolcü ve aynı zamanda kayıtsız davranırlar. Bu türün özellikle katılım göstermek için çaba sarf eden babalar için zorlayıcı olabileceği bildirilmiştir (Puhlman ve Pasley, 2013).
Annelerin; uzun saatler çalışan, sık seyahat eden, ayrı yaşayan, çok sayıda partneri ve çocuğu olan babaların yokluğundan çocuklarını korumak için duyarsız bekçilik yapabileceği tahmin edilmektedir.
Aynı zamanda bu tür, çabasına rağmen baba katılımını artıramayan annelerin kullandığı bir strateji olarak da görülebilir. Başına buyruk bekçilik (opinionated gate watchers) alt türü yüksek teşvik ve yüksek engel ile düşük kontrolü içerir. Bu türde anneler eşleri ile kaçınmacı bir şekilde iletişim kurarlar. Aile içindeki kontrolleri düşük olan başına buyruk bekçi annelerin baba katılımını yönetme becerileri sınırlıdır. Yine de annelerin kontrol davranışlarını düşük seviyelerde tutması, özellikle aile içindeki saldırgan iklimi yumuşatan bir faktör olarak görülmektedir.
Araştırmacılar başına buyruk bekçiliğin ortaya çıkabileceği koşulları, çocuğun velayetinin ortak olduğu boşanmış anneler üzerinden örneklendirmiştir (Puhlman ve Pasley, 2013). Böyle bir durumda anne, çocuğu babaya götürüp getirirken ve çocuğun hayatı hakkında babayı bilgilendirirken teşvik edici olabilir; babanın olmadığı ortamda ise çocuğa babası hakkında olumsuz şeyler anlatarak engelleyici davranabilir.
Kararsız annelik kategorisindeki son alt tür olan gözlenmeyen bekçilik (invisible gate ignorers), tüm anne bekçiliği alt boyutlarında düşük düzeylerde bulunmayı ifade eder. Anne bekçiliğinin bu alt türünde anneler, babanın önderliğini kabul eder ve davranışları eşlerini etkilemiyormuş gibi görünür.
Bu türü benimsemiş anneler, aile etkileşimlerinden uzak olabilecekleri gibi aynı zamanda çocuklarıyla iletişim kurmalarını kısıtlayan depresyon, anksiyete, bağımlılık problemleri gibi sorunlar da yaşıyor olabilirler. Araştırmacılar, anne bekçiliği alt türleri içinde en nadir türün gözlenmeyen bekçilik olabileceğini bildirmiştir (Puhlman ve Pasley, 2013).
İki ana kategoriyi oluşturan sekiz anne bekçiliği alt türüne ilişkin ayrıntıları Tablo 1’de inceleyebilirsiniz.
Kaynak:
Akgöz Aktaş, Güleycan & Ebeoğlu Duman, Melisa (2021). Genişletilmiş Anne Bekçiliği Kavramsal Modelinin Anneye Özgü Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi Araştırma Makalesi,